Ήταν ένα Κυριακάτικο πρωινό, πολλά χρόνια πριν, όταν κατηφόρισα προς το Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο να ακούσω τη Νίκη Κάπαρη να αφηγείται μύθους.
Εκεί λοιπόν «συνάντησα» για πρώτη φορά τη Νίκη να αφηγείται
με αυτή την καθαρή, σταθερή φωνή και με τα υπέροχα, στον αέρα σαν πουλιά, εκφραστικά της χέρια.
Δίπλα της λίγο παραπέρα
ο Γιάννης Ψειμάδας παρακολουθούσε λες και προσπαθούσε να μπει στο «κύμα»
της αφηγήτριας και να βγει μαζί της στη στεριά του λόγου της. Με διάφορα
μουσικά όργανα και με απόλυτη συγκέντρωση, άφηνε αριστοτεχνικά νότες να
«ξεφεύγουν» για να ντύσουν την ιστορία της Νίκης για να γίνουν μουσικές σχεδίες,
να πάρουν τα λόγια της Νίκης που μιλούσαν για θεούς και για ήρωες και να τα
φτάσουν ως τα αυτιά και τις ψυχές μικρών και μεγάλων μέσα στην αίθουσα.
Ήταν μια υπέροχη εμπειρία. Μετά έμαθα πως η Νίκη Κάπαρη, αφηγήτρια και ο
Γιάννης Ψειμάδας, μουσικός ήταν η ομάδα, Παραμυθοσέντουκο, από τους
πρωτεργάτες στο χώρο της αφήγησης όταν πραγματικά οι επαγγελματίες αφηγητές
μετριόνταν στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Πέρασαν τα χρόνια, μπήκα στην αφήγηση και πάντα αισθανόμουν ένα
απεριόριστο σεβασμό για τη δουλειά τους. Η επόμενη «συνάντησή» μας, ήρθε χρόνια αργότερα και δεν ήταν πάλι
συνάντηση, αλλά αυτό που λεν στα Παραμύθια «ήταν και δεν ήταν» γιατί παρόλο που
ήμασταν στο ίδιο μέρος δεν καταφέραμε να γνωριστούμε και να τα πούμε. Συμμετείχαμε
το 2012 στο Φεστιβάλ Παραμυθιού του Πηλίου «Παραμύθια και Μύθοι στου Κενταύρου
τη Ράχη» σε καλλιτεχνική διεύθυνση του Δημήτρη Προύσαλη. Τώρα θέλω να μοιραστώ μαζί σας μια μικρή
ιστορία, που μου έκανε εντύπωση αλλά και επιβεβαίωσε τον επαγγελματισμό και το
ήθος αυτών των δύο ανθρώπων της αφήγησης. Τα υπόλοιπα θα τα πούνε στην συνέντευξη
που παραχώρησαν ευγενικά για την ΑΧΕΛΩΝΑ.
Λοιπόν,
Την ημέρα που θα έλεγαν παραμύθια στο Πήλιο, η Νίκη και ο Γιάννης, το «βουνό» έκανε τα δικά του. Ξέρετε στο Πήλιο, καλοκαίρι – καλοκαίρι
αλλά και η βροχή-βροχή στα ξαφνικά. Λοιπόν εκείνο το απόγευμα μύριζε βροχή.
Έκανα μια τυχαία βόλτα από το μέρος της αφήγησης. Εκεί ήταν κάποιοι από τους
διοργανωτές και συζητούσαν για τις ανησυχίες της Νίκης και του Γιάννη. Είχαν
περάσει πριν λίγο από εκεί να δουν το χώρο και ο καιρός τους είχε θορυβήσει.
Που θα γινόταν η αφήγηση; Πως θα έπρεπε να τοποθετηθεί ο κόσμος; Τι θα γινόταν
με τα μουσικά όργανα που ίσως άλλαζαν συμπεριφορά και ήχο με την υγρασία; Το
φως, η σκιά, τα πάντα. Μου έκανε φοβερή εντύπωση, όπως άλλωστε και η υπέροχη
παράστασή τους το ίδιο βράδυ. Κατάλαβα οτι δουλεύουν με ευθύνη και επαγγελματισμό.
Οι θεοί που τους μιλάνε με τους μύθους τους τόσα χρόνια είχαν κάνει το
θαύμα τους και έστειλαν τη βροχή αλλού και αυτοί, η Νίκη στην αφήγηση και ο
Γιάννης στη μουσική, είχαν κάνει το δικό τους θαύμα χαρίζοντας μας μια άψογη
αφηγηματικά και μουσικά βραδιά, όπως και όλες οι δουλειές τους.
Πως ξεκινήσατε το
"δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω" σας στην αφήγηση παραμυθιών και μύθων;
Νίκη:
Μεγάλωσα με παραμύθια. Μου έλεγε ο πατέρας μου, τα άκουγα από τη γιαγιά μου τα
καλοκαίρια στη Ζάκυνθο. Ως δασκάλα έλεγα παραμύθια στους μαθητές μου. Παραμύθια
έλεγα και στους φίλους μου και όταν συναντηθήκαμε με τον Γιάννη Ψειμάδα τον
μουσικό, παραμυθοδίαιτος κι εκείνος, ήταν πια ώριμες οι συνθήκες μέσα μου να
εκφραστώ και να μοιραστώ μ ένα ευρύ κοινό τον κόσμο των παραμυθιών.
Γιάννης:
Μικρός άκουσα τα πρώτα παραμύθια από τη γιαγιά μου. Χτυπούσε τα χέρια της
ρυθμικά σε κάποια σημεία και σε άλλα τραγουδούσε αυτοσχέδιες μελωδίες. Αυτό
πέρασε στο μουσικό μου DNA.
Μιας και είστε από
τους πρωτεργάτες στο χώρο πως ήταν τα πράγματα όταν ξεκινήσατε τις αφηγήσεις
σας και πως είναι τώρα;
Νίκη: Όταν
ξεκινήσαμε τις αφηγήσεις οι άνθρωποι που έλεγαν παραμύθια (επαγγελματικά) ήταν
μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού. Σήμερα χάνει κανείς τον λογαριασμό. Κάθε
μέρα κάποιος δηλώνει παραμυθάς-παραμυθού με μια …αβάσταχτη ελαφρότητα.
Γιάννης:
Συνεχίζοντας τη φράση περί αβάσταχτης
ελαφρότητας που ανέφερε η Νίκη θα πω ότι την ίδια κατάσταση αντιμετώπισα ως
μουσικός στο χώρο μου, όταν κάποια στιγμή ο καθένας που γρατζουνούσε κάποιο
όργανο και ήξερε πέντε τραγούδια (άσχετα αν η φωνή του παρέπεμπε σε καρακαξόνι)
πήγαινε άνετα σε ένα μαγαζί και εξέθετε την ημιμάθειά του σε ένα κοινό που ήταν
έτοιμο να φάει οτιδήποτε του σερβίρουν. Ο επαγγελματισμός είναι το μεγάλο
ζητούμενο.
Πως αντιμετωπίζετε το
γεγονός της αύξησης του αριθμού των αφηγητών τα τελευταία χρόνια; Πως σας
επηρεάζει εσάς αυτό; Θετικά ή αρνητικά;
Νίκη: Είναι
ωραίο να υπάρχει ενδιαφέρον γι’ αυτό το είδος της προφορικής μας παράδοσης. Όλοι
μπορούμε να πούμε και να μοιραστούμε ιστορίες με την παρέα μας, σε μια
συνεύρεση φίλων… Να έχουμε, όμως, υπόψη μας ότι πια μιλάμε με τους όρους και
τις συνθήκες παράστασης…
Εμένα με απορροφά η δική
μας πορεία κι από κει και πέρα ο χρόνος θα δείξει ποιος υπηρετεί την τέχνη της
αφήγησης με την ευθύνη και τη συνέπεια που αρμόζει.
Γιάννης:
Μας αφορά η δική μας εξέλιξη και πορεία, η μαγική σχέση που αναπτύσσουμε με το
κοινό, μικρούς και μεγάλους, που τόσα χρονιά με τόση αγάπη μας υποδέχεται και
μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε.
Από την άλλη ο χρόνος, όπως είπε και η Νίκη, δείχνει αλλά ο κόσμος αργεί
να καταλάβει άμεσα τι είναι ουσιαστικό και τι επιφανειακό. Για μένα το θόλωμα του
τοπίου είναι σε κάποιο επίπεδο ένας ύπουλος ιός…
Είστε η
"φωνή" των αφηγητών της χώρας μας για πολλούς επισκέπτες από το
εξωτερικό αλλά και την Ελλάδα, μέσα από τη συνεργασία σας με το Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο. Μιλήστε μας για τη συνεργασία αυτή. Πως ξεκίνησε και πως
συνεχίζεται;
Νίκη: Αγαπάμε
τα μουσεία ιδιαίτερα και έχουμε αφηγηθεί σε πολλά σε όλη την Ελλάδα. Το 2006 το
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μας τίμησε με την πρότασή του να αναλάβουμε το Παραμύθι
της Κυριακής. Είναι ένα πρόγραμμα με τεράστια απήχηση γι’ αυτό και συνεχίζεται
αδιάλειπτα ως σήμερα. Είναι από τις πιο ιδιαίτερες, δύσκολες αλλά και τις πιο
τιμητικές δουλειές που έχουμε κάνει.
Γιάννης:
Η συνεργασία μας με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι πολύ τιμητική και
σημαντική. Αντιμετωπίζουμε αυτή τη δουλειά με μεγάλη ευθύνη και σοβαρότητα και
τίποτα δεν είναι τυχαίο. Η Νίκη έχει κάνει και εξακολουθεί να κάνει μεγάλη
μελέτη πάνω στους αρχαίους μύθους κι εγώ σαν συνθέτης και μουσικός έχω μεγάλο
συνθετικό έργο πάνω στο αρχαίο δράμα όπως και η συνθετική δουλειά μου για τις
τελετές Αφής της Ολυμπιακής Φλόγας. Υπάρχει
δηλαδή ένα υπόβαθρο που μπορεί να στηρίξει αυτή την ευθύνη. Ο κόσμος που
παρακολουθεί τις αφηγήσεις είναι απίστευτο κοινό έρχονται και ξανάρχονται και
το κοινό όλο και ανανεώνεται.
Στο Εθνικό αλλά και
αλλού λέτε μύθους. Έχετε δουλέψει πολύ το λόγο και τη μουσική στους μύθους, τι
διαφορά έχει αυτή η αφήγηση από την αφήγηση παραδοσιακών παραμυθιών;
Νίκη: Τεράστια
συζήτηση που δεν μπορεί να αναλυθεί στο πλαίσιο της συνέντευξής μας. Είναι όμως
εντελώς διαφορετικοί οι κώδικες των αρχαίων μύθων από τους κώδικες των λαϊκών
παραμυθιών. Όπως δεν ερμηνεύεις το ίδιο ένα έντεχνο κι ένα δημοτικό τραγούδι
έτσι δεν αφηγείσαι το ίδιο αρχαίους μύθους και λαϊκά παραμύθια.
Γιάννης:
Δουλεύω τη μουσική συνοδεία με άλλη προσέγγιση και με άλλες συντεταγμένες. Το
περιεχόμενο των μύθων και οι δονήσεις του χώρου μας δίνουν τις δικές τους
κατευθύνσεις!
Τι ρόλο παίζει η
μουσική στη δημιουργία των αφηγήσεών σας; Οι μύθοι και τα παραμύθια έχουν
εσωτερικό ρυθμό; Πως αντιλαμβάνεστε το "πάντρεμα" λόγου και μουσικής
και ποια είναι η φιλοσοφία σας;
Νίκη:
Όσο δύσκολη είναι η ισορροπία και η αρμονία στις ανθρώπινες σχέσεις άλλο τόσο
δύσκολη είναι και στο «πάντρεμα» λόγου και μουσικής. Τίποτα δεν αφήνεται στην
τύχη αλλά όλα πρέπει να κυλούν αβίαστα, με την ηρεμία που μονάχα η άριστη γνώση
του αντικειμένου σου μπορεί να χαρίσει.
Γιάννης:
Κάποτε πριν χρόνια έτυχε να συνοδεύσω σε αφήγηση της σε ένα από τα πρώιμα
φεστιβάλ μια κορυφαία αφηγήτρια συγγραφέα από τη Νορβηγία. Μου είπε ότι δύσκολα
έχει βρει μουσικό να συνοδέψει τόσο διακριτικά την αφήγησή της. Οι ισορροπίες
είναι λεπτές και ο σεβασμός στον λόγο πρέπει να υπερέχει οποιουδήποτε
καλλιτεχνικού εγώ.
Πως φτιάχνετε το ρεπερτόριό σας; Ακολουθείτε μια
δική σας εσωτερική ανάγκη και πορεία ή επηρεάζεστε από το κλίμα της εποχής, από
τις συνθήκες; Από τι άλλο;
Νίκη: Από
βαθιά εσωτερική ανάγκη…αλλά άραγε οι εσωτερικές μας ανάγκες δεν επηρεάζονται
από τις συνθήκες που μας περιβάλλουν;
Τι έχετε ετοιμάσει
για φέτος; Έχουμε δει την συνεργασία σας με την ΑΠΑΝΕΜΙΑ, τι ετοιμάζετε για το
καλοκαίρι; Το Αρχαιολογικό συνεχίζεται;
Νίκη: Είχαμε
τη χαρά να κάνουμε αφηγήσεις σε δύο χώρους που ο κάθε ένας κουβαλά μια μοναδική
ιστορία. Κλείνουμε 10 χρόνια στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και 3 χρόνια στην
ιστορική μπουάτ της Πλάκας Απανεμιά. Σημαντικές ήταν και οι αφηγήσεις μας σε
διάφορα μέρη της Ελλάδας όλο το χειμώνα. Το καλοκαίρι είναι μπροστά μας, πολλά
τα σχέδια και όταν οριστικοποιηθούν θα είστε οι πρώτοι που θα τα μάθετε.
Πως βλέπετε την
προσπάθεια των παραμυθάδων να αφηγηθούν στο εξωτερικό αλλά και ποια είναι η
άποψη σας για τις προσκλήσεις ξένων αφηγητών στα φεστιβάλ μας; Τελικά
εξωστρέφεια ή εσωστρέφεια;
Νίκη: Τα
παραμύθια μεταφέρουν τις μνήμες, την κουλτούρα κάθε τόπου, κάθε λαού. Έχει
ενδιαφέρον να έρχεσαι σε επαφή με τους κώδικες άλλων πολιτισμών. Υπάρχει
όμως ο κίνδυνος να μπερδευτείς και να χάσεις την ταυτότητά σου όταν δεν
γνωρίζεις σε βάθος τη δική σου παράδοση. Εξωστρέφεια ναι, αλλά πατώντας γερά
στα δικά σου πόδια. Στις μέρες μας, το αλισβερίσι αφηγητών από το εξωτερικό στο
εσωτερικό και αντίστροφα, με τον τρόπο που γίνεται αφορά κυρίως κάποιες
εταιρείες ή οργανώσεις και σίγουρα δεν είναι αυτή η ουσία του θέματος παρά μόνο η δημιουργία
εντυπώσεων που κάθε άλλο παρά προάγουν την τέχνη και το σκοπό της αφήγησης.
Γιάννης:
Εγώ που δεν είμαι τόσο διακριτικός όπως η Νίκη θα έλεγα ότι κάθε γειτονιά και φεστιβάλ…
Δεν αγνοούμε τα φεστιβάλ αφήγησης όπως ξεκίνησαν στην πρωταρχική τους μορφή και
τα οποία μας τίμησαν με την πρόσκληση τους, αλλά θεωρούμε πλέον ότι η
εξελικτική τους πορεία έχει πάρει άλλο δρόμο και αυτό θέλει συζήτηση με καθαρή
και σταράτη για όποιον δεν κλείνει τα μάτια και για το τι συμβαίνει πια.
Ποιες είναι οι
προσδοκίες σας για το μέλλον της Αφήγησης και το δικό σας;
Νίκη: Θα
ευχόμουν να πάψει το παραμύθι να αντιμετωπίζεται σαν μαϊντανός που πάει παντού
και στα πάντα και εύχομαι όλη αυτή η ακμή της αφήγησης να μην οδηγήσει τελικά
στην παρακμή της. Όσο για το δικό μας μέλλον …τι να σας πω; Ότι σπέρνεις
…θερίζεις !
Γιάννης:
Θα συμφωνήσω απόλυτα με την αφηγήτρια μου! Και θα συμπληρώσω ότι εμείς από την
πλευρά μας και σπέρνουμε και ποτίζουμε με σεβασμό αυτό που αγαπάμε, θερίσαμε
τους καρπούς του και περιμένουμε την καινούρια σοδειά!
Σας ευχαριστώ Νίκη και Γιάννη!
Νίκη & Γιάννης: Και εμείς
ευχαριστούμε αγαπητή Μαρία και Αχελώνα!